Tadeusz Płużański

---

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Tadeusz Płużański swoje pierwsze lata życia spędził w Wilnie, gdzie zaangażował się w działania harcerskie. Jego edukacja zakończyła się w maju 1939 roku, kiedy to uzyskał świadectwo dojrzałości w liceum im. T. Czackiego w Warszawie. Po wybuchu II wojny światowej zgłosił się do wojska jako ochotnik, wstępując do 77. Pułku Piechoty. Niestety, 20 września 1939 roku odniósł ciężkie rany w wyniku walki pod Janowem Lubelskim.

Po zakończeniu działań zbrojnych, w grudniu tego samego roku, Płużański związał się z działalnością konspiracyjną. Rozpoczął swoje działania w lewicowej organizacji, znanej jako Polska Ludowa Akcja Niepodległościowa, a później w Tajnej Armii Polskiej. Warto zaznaczyć, że nigdy nie był członkiem Armii Krajowej, ponieważ został aresztowany przez Gestapo przed jej utworzeniem.

Obóz Stutthof

11 listopada 1940 roku miał miejsce areszt Tadeusza Płużańskiego przez Gestapo, co doprowadziło do jego skazania i osadzenia w obozie Stutthof, gdzie przydzielono mu numer więźnia 10525. Udało mu się przeżyć dzięki pracy w stolarni oraz kuchni. Płużański z narażeniem życia dostarczał współwięźniom dodatkowe porcje jedzenia, co mogło go kosztować życie. W obozie Niemcy odyfikowali kilkukrotne życie Płużańskiego, raz grożąc mu utopieniem za kradzież grochu, jednak uratował go bernardyn, o. Sylwester Niewiadomy, przynosząc nowe ubranie z nowym obozowym numerem. Zdołał opuścić obozowe mury dopiero w momencie zakończenia II wojny światowej, 9 maja 1945 roku. Był jednym z najdłużej przebywających tam więźniów.

Jego ojciec, Wacław, będący nauczycielem, zginął z rąk Niemców na Pawiaku.

Konspiracja

Po wyzwoleniu z obozu, Tadeusz Płużański przeniósł się z Wybrzeża do Warszawy, gdzie postanowił rozpocząć studia. Jego frustracja związana z nieobecnością w walce przejawiała się podczas lat spędzonych w obozie (1940–1945). W 1946 roku miał okazję spotkać się z Witoldem Pileckim poprzez wspólnego znajomego, Makarego Sieradzkiego. Płużański nie miał bezpośredniego kontaktu z Pileckim podczas okupacji, jednak ich drogi krzyżowały się na poziomie organizacyjnym.

W obliczu panującej w kraju sytuacji, Płużański planował emigrację. Pilecki хотел ułatwić mu to zadanie, w zamian za przekazanie informacji do centrali – do ppłk. Kijaka, lecz ostatecznie operacja nie powiodła się. Płużański po nieudanej akcji zniszczył meldunek „Witolda” na posterunku policji.

Ostatecznie udało mu się dotrzeć do II Korpusu, gdzie wykazał się znajomością Pileckiego, co umożliwiło mu uzyskanie przyjęcia jako podporucznik. Otrzymał zadanie powrotu do Polski z misją kurierską, w ramach której przewiózł pieniądze (4100 USD), klisze oraz instrukcje rządu. Po powrocie stał się jednym z bliskich współpracowników Pileckiego.

Płużański wprowadził do grupy Pileckiego swojego znajomego Leszka Kuchcińskiego, podejrzewając, że Kuchciński mógł prowadzić wcześniej jego inwigilację. Przed aresztowaniem Stefana Gussa, Płużański zaproponował pomoc w działalności konspiracyjnej. Niestety, Guss został zatrzymany, a podczas przesłuchań zdradził szczegóły współpracy z Płużańskim, co doprowadziło do jego aresztowania.

W 1947 roku Płużański nawiązał kontakt z Kazimierzem Rusinkiem, znanym z obozowych czasów, który pełnił najwyższe funkcje w polityce powojennej. Płużański, pragnąc załatwić swoje sprawy w Rejonowej Komendzie Uzupełnień, niedługo po aresztowaniu doświadczył licznych komplikacji, które zostały przeniesione do dokumentacji MBP.

Jego współpraca z Pileckim obejmowała wiele kluczowych zadań, w tym redagowanie raportów oraz pełnienie roli łącznika pomiędzy różnymi osobami działającymi w konspiracji.

Aresztowanie i śledztwo

6 maja 1947 roku Tadeusz Płużański został aresztowany. W dniach 6-8 maja złożył obszerne zeznania na temat współpracy z „Witoldem”. Dr Adam Cyra w swoich raportach podkreśla, że Płużański znalazł się w beznadziejnej sytuacji, ponieważ funkcjonariusze UB posiadali wiele informacji na jego temat. W swoich zeznaniach ujawnił miejsce spotkania z „Witoldem” oraz przekaz był tożsamości „Tomasza Serafińskiego”. Podczas przesłuchań Płużański zostało poddany brutalnym torturom przez Józefa Różańskiego i jego wspólników.

W 1948 roku w tzw. procesie pokazowym grupy Witolda, w której znaleźli się m.in. Witold Pilecki, Maria Szelągowska oraz Ryszard Jamontt-Krzywicki, zapadł wyrok podwójnej kary śmierci. Płużański spędził kilka tygodni w celi śmierci, jednak jego wyrok zamieniono na dożywocie, co pozwoliło mu na przetrwanie ponad ośmiu lat w więzieniu do momentu amnestii w 1956 roku.

Życie w PRL-u i RP

Po wyjściu z więzienia Płużański rozpoczął pracę jako ślusarz, co było efektem wykształcenia zdobytego w Stutthofie. Kontynuował także naukę, eksternistycznie studiując ekonomię polityczną w Wyższej Szkole Handlowej w Poznaniu, a następnie związał się z Wydziałem Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego. W 1961 roku uzyskał tytuł magistra, a do 1969 roku zapewnił sobie habilitację i uzyskał tytuł profesora w 1979 roku. Pracował w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN oraz był gościnnym wykładowcą na różnych uczelniach.

Przed zdobyciem profesury, udało mu się wynegocjować zatarcie wyroków skazujących poprzez Ministerstwo Sprawiedliwości PRL. W 1990 roku rozpoczął się proces rewindykacji sprawy, w wyniku czego Sąd Najwyższy unieważnił wyrok w sprawie Pileckiego i innych skazanych, uznając je za niesprawiedliwe.

10 listopada 1994 roku Tadeusz Płużański został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski za swoje zasługi dla niepodległości. Zmarł, a jego miejsce spoczynku znajduje się na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 299b-1-10). Był ojcem Tadeusza M. Płużańskiego, dziennikarza i historyka.

Opublikował

Poniżej znajduje się lista publikacji książkowych autorstwa Tadeusza Płużańskiego, która dokumentuje jego wkład w różne dziedziny filozofii oraz myśli krytycznej:

• 1963 – Teilhard de Chardin,
• 1967 – Mounier,
• 1967 – Marksizm a fenomen Teilharda,
• 1970 – Paradoks w nowożytnej filozofii chrześcijańskiej,
• 1972 – Myśl katolicka a cywilizacja współczesna (wyd. Towarzystwo Krzewienia Kultury Świeckiej),
• 1974 – Pascal (2001, ISBN 83-214-1247-5),
• 1977 – Człowiek między niebem a ziemią,
• 1980 – Humanizm i struktury,
• 1983 – Sprzeczność prowadzi naprzód,
• 1988 – Poszukiwania: Szkice z filozofii człowieka,
• 1989 – Filozoficzna myśl zachodniego oświecenia: od starożytności do okresu oświecenia,
• 1993 – Przyjaciel mądrości,
• 1995 – Filozofia dla ekonomistów,
• 1996 – Z otchłani – wspomnienia; wznowione w 2014 r. ISBN 978-83-64649-01-1,
• 2000 – Filozofia dla prawników.

Wśród jego tomików wierszy znajdują się:

• 1998 – De profundis,
• 2001 – Światło w labiryncie.

Bibliografia, linki

Oto wyciąg z bibliografii dotyczącej Tadeusza Płużańskiego, który zawiera kluczowe publikacje oraz inne istotne źródła informacji.

• Wiesław Jan Wysocki: Rotmistrz Pilecki. Wyd. 1. Warszawa: WOW Gryf”, 1994, s. 271. ISBN 83-85521-23-2. ISBN 83-85209-42-5. (pol.),
• Adam Cyra „Co kryją akta rotmistrza?”, Przegląd nr 25/2013, s. 38,
• Publikacje Tadeusza Płużańskiego w elektronicznym katalogu Biblioteki Narodowej,
• Akta IPN związane ze sprawą „grupy Witolda”,
• Prof. dr hab. Tadeusz Płużański, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2013-04-29],
• Tadeusz Płużański (1920-2002) – sylwetka i publikacje [online], www.bu.kul.pl [dostęp 2022-01-27] (pol.).

---

Oceń: Tadeusz Płużański

---